Ralf van Lieshout

Afgelopen woensdag publiceerden de fractieleiders van alle politieke partijen een open brief over de verharding van vluchtelingen debat. Een knappe brief omdat er haarfijn uitgelegd wordt wat een debat is, wat de regels van een debat zijn, en waarom er door het uitblijven van een goed debat op dit moment geen goede (democratische) besluitvorming kan plaatsvinden.

In een (zuiver) debat is er sprake van (minimaal) 3 partijen. De voorstanders, de tegenstanders en een beslisser. De voor- en tegenstanders geven hun argumenten en op basis van die argumenten beslist de ‘beslisser’ wat het de vervolgstappen zijn.

De brief geeft haarfijn aan dat dreigementen en beledigingen niet verward mogen worden met argumenten. Dat je elkaar in een debat aan het woord laat, ook al ben je het met de ander oneens. Een debat waarbij deelnemers worden geïntimideerd en argumenten worden verdraaid, voldoet niet aan de grondregels van een goed debat. Dan is er spraken van een onzuiver debat.

Klopt allemaal als een bus. Maar gaat deze brief enig effect hebben..nee dat denk ik niet. Want de brief lijkt alleen maar te refereren aan de feitelijke randvoorwaarden van een debat en het vluchtelingenprobleem en is daarmee op zichzelf een voorbeeld van een gebrek aan politieke visie en leiderschap…

De brief vergeet namelijk 2 belangrijke randvoorwaarde voor een goed debat. Namelijk vertrouwen en begrip.

Met vertrouwen bedoel ik dat voor- en tegenstanders het gevoel hebben dat hun argumenten een gelijke waarde hebben en dat de derde persoon – de beslisser – een weloverwogen beslissing zal nemen.

Begrip betekent in deze context niet dat je er ‘begrip voor hebt’ dat de andere zich genoodzaakt voelt om tot geschreeuw en geweld. Maar dat je begrijpt dat er meer speelt dan alleen een debat en een vluchtelingenprobleem.

En daar gaat het mis.

Simpele communicatie theorie

Begrip voor de context is een belangrijk onderdeel van effectieve communicatie. Ik heb altijd geleerd dat communicatie geen ‘steen’ is die we van de een naar de ander kunnen gooien; Een feitelijke steen die een zender weggooit is dezelfde als die de ontvanger vangt  (zonder hiermee te willen refereren aan geweld in het vluchtelingendebat ;-)).

Bij communicatie is er sprake van een ingewikkeld systeem van informationele, situationele en relationele factoren die bepaald of de ‘steen’ die gegooid wordt ook als ‘steen’ ontvangen wordt. En niet als een blok hout bijvoorbeeld (wederom figuurlijk gesproken).

Wil je als gooier van de ‘steen’ zeker weten dat deze ook als ‘steen’ ontvangen wordt is het dus belangrijk dat je je kunt inleven in de context van de ontvanger; de informationele, situationele en relationele omstandigheden.

De egocentrische mens ziet zichzelf (de zender) vaak als het belangrijkste onderdeel van het communicatieproces, maar de ontvangers(s) zijn eigenlijk veel belangrijker; zonder begrip voor de ontvanger, geen effectieve communicatie.

En daarom gaat de brief niet helpen bij het creëren van een zuiver debat (of het terugdringen van geweld en intimidatie). De brief wuift het vingertje, maar biedt geen begrip of perspectief aan de mensen die zich niet gehoord voelen.

Incidentmanagement

Zo hoeft het vluchtelingendebat niet per definitie de oorzaak te zijn van het geweld en intimidatie maar eerder het algemene gebrek aan vertrouwen in de beslissers (beleidsmakers) en het ontbreken van begrip voor de context en perspectief voor degene die zich (blijkbaar) niet gehoord voelen.

Het feit dat deze groep op lokaal niveau geen geschikte spreekbuis heeft maakt het niet makkelijker. Ze kunnen zich verbaal niet meten in het debat, ze zijn bang (door de beeldvorming) en ze vertrouwen de ‘beslissers’ in het debat niet.

De vluchtelingencrisis, met alle landelijke aandacht die er voor is, is een mogelijkheid om een breder gevoel van onvrede tot uiting te laten komen en zichtbaar te maken – juist op landelijk niveau. Overal staan immers camera’s. Het ‘hete’-onderwerp is waarschijnlijk inwisselbaar, de argumenten blijven hetzelfde.

En juist op dat punt laat de brief zien hoe het niet moet. Het is een typische vorm van incident management. Het benoemt het probleem, maar vergeet de oorzaak of het perspectief. En daarmee lost het dus niets op. Het is een nobel statement. Meer niet. Zo is het vluchtelingendebat (en de gevolgen ervan) en de brief een goed voorbeeld van een veel bredere ontwikkeling in Nederland en erbuiten namelijk; ‘narrative collapse’.

Narrative collapse

Er is geen groter verhaal (narratief) meer waar we ons aan vast kunnen houden. Een verhaal waarin beschreven staat hoe we in deze situatie terecht zijn gekomen (het lijkt wel alsof we erdoor verrast zijn, terwijl we het van ver aan hadden zien komen). Wat we nu moeten doen (rustig en netjes blijven) en natuurlijk wat ‘what happens next..’ (perspectief voor de toekomst – we leven nog lang en gelukkig). Terwijl een echte leider juist dat zou bieden.

Kun je dat de politici kwalijk nemen? Niet per definitie. Het is een tijdsbeeld. Hoe kunnen we van politici verwachten dat ze lange termijn perspectief bieden wanneer ‘het volk’ ze net zo makkelijk zouden wegstemmen als een zangeresje in ‘The Voice of Holland’ wanneer ze de kans zouden krijgen.

De hele wereld is tegenwoordig primair gericht op incident management; reageren op de situatie die ‘nu’ is. Of het nu een appje is, een tweet, een Facebook update, een kandidaat in ‘The Voice’ of – voor politici – een bericht in de media.

‘Narrative collapse’ gaat nog veel verder dan de politiek….maar daar ga ik me in een volgende blogpost nog wel eens kwaad over maken.

T.B.C.